Sınama bir programın akışını kontrol için kullanacağımız birinci en önemli unsur ise, döngü de ikinci en önemli unsur sayılır. Hatta programcının tembellik katsayısına göre, belki de birinci en önemli unsuru bile sayılabilir! Çünkü Döngü (Loop) programa, bir işi biteviye yaptırmaya yarar. Tabiî bu iş sonsuza kadar sürecek olursa, buna Endless Loop (Sonsuz Döngü) denir; en iyi program ve Windows dondurma yöntemidir! VBScript’te kullanabileceğimiz döngü yöntemleri şunlardır:
For..Next döngüsüProgramın bir işi belirli kere yapmasını istiyorsak, ona yapacağı işi bir sayaç değişkeniyle birlikte, For döngüsüyle bildiririz:
For sayaç = başlangıç To son Step adım
yapılacak işler
Next
Burada, “sayaç” yerine istediğiniz bir değişken adını, “başlangıç” yerine sayacın başlamasını istediğiniz sayıyı, “son” yerine sayacın durmasını istediğiniz sayıyı, ve “adım” yerine, sayacın kaçar-kaçar artmasını istediğinizi yazabilirsiniz. En sondaki Next deyimi ise döngünün bir sonraki adıma geçmesini sağlar. Bu adımda sayaç, Step kelimesi varsa, karşısındaki değer kadar arttırılır ve yapılacak işler yeniden yapılır. Bir örnek yapalım (gunler.asp):
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>ASP ILE GÜNLERI SAYMA</TITLE>
<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">
<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">
</HEAD>
<BODY>
<H2>
<CENTER>
<%
Dim Gunler
Gunler = Array("Pazartesi", "Salı", "Çarşamba", "Perşembe", "Cuma", "Cumartesi", "Pazar")
For sayac = 0 to 6
Response.Write Gunler(sayac)
Response.Write "<BR>"
Next
%>
</CENTER>
</H2>
</BODY>
</HTML>
Bu ASP kodunda, Gunler adıyla bir dizi-değişken oluşturuyoruz ve bu değişkenin yedi hanesine, günlerin adlarını atıyoruz. Sonra, sayac adlı sayacı 0’dan 6’ya kadar arttırıyoruz (Bir sayaç birer birer artsın istersek, Step bölümüne adım sayısı yazmayız). Şimdi kendimizi bir an için VBScript’in yerine koyalım ve birinci adımda yapacağımız işi düşünelim: “Hmm.. Programcı bey, benim sayac’ı önce 0 yapmamı istiyor; peki sayac 0 olsun. Sonra, Gunler dizi-değişkeninden sayaç değeri ile aynı sayıyı taşıyan değişkeni alıp, bunu ziyaretçinin Browser’ına yazmamı istiyor. Peki, Gunler(0) ne imiş, bakalım. Hmm Gunler(0) Pazartesi imiş. o halde ziyaretçinin ekranına bir Pazartesi kelimesi yazalım. Sonra bir de <BR> kodu yazmamı istiyor. Onu da yazalım.. Şimdi, sırada Next var. Yani bir sonraki adıma devam edeceğiz. Step değeri olmadığına göre sayacı bir arttırayım. Sayaç böylece 1 oldu. ...”
Ve böylece VBScript, sayacın son değeri olan 6’ya ulaşıncaya kadar, biteviye Gunler dizi-değişkeninden sayacın değerine göre değer seçerek ve bunu ekrana yazdırarak, işini yapacaktır. Bu bakımdan VBScript, güvenilir ve çalışkan bir arkadaştır!
While...WendNe var ki, program mantığı bazen bize böyle açık ve seçik bir sayaç kurma imkanı vermez. Sayaç olarak kullanacağımız değer, programın başka bir bölümü tarafından üretiliyor olabilir. Veya bu değer ziyaretçi tarafından belirlenmiş olabilir. Özetle yapılmasını arzu ettiğimiz işin ancak sayaç bir değerden azsa, çoksa veya eşitse yapılmasını, bu durum değişirse durmasını isteyebiliriz. Bunu While (..iken) komutuyla yapabiliriz. While döngüsünü kullandığımız zaman sayacı bizim arttırmamız gerekir.
Sözgelimi, yukarıdaki programın 7 günün tümünü ekrana yazmasını değil de, mesela gün sayısı 5’den küçük ise yazmasını istiyor olabiliriz. Bu durumda kodumuzda For.. Next arasında kalan bölümde şu değişikliği yapabiliriz:
While sayac <= 5
Response.Write Gunler(sayac)
Response.Write "<BR>"
sayac = sayac + 1
Wend
Burada While döngüsünün Wend kelimesiyle sonlandırıldığına dikkat edin. While satırındaki sayacı değiştirdik, programın sayaç 5’den küçük veya 5’e eşit iken işlemesini sağladık. For’dan farklı bir diğer ifade ise sayacı arttıran “sayac = sayac + 1” ifadesidir. Bu ifade, ilk bakışta garip görünebilir. Fakat bilgisayar açısından bu “sayac’ın o andaki değerini al, 1 ile topla ve bulduğun yeni değeri sayacın mevcut değerinin yerine yaz!” demektir. VBScript sayacı bir arttırdıktan sonra önce While satırındaki şartın gerçekleşip gerçekleşmediğine bakar; gerçekleşmiş ise Wend’i izleyen ilk satıra gider; gerçekleşmemişse While döngüsünün içindeki işi yapmaya devam eder. Kendinizi VBScript’in yerine koyup, birinci ve ikinci adımda nasıl düşündüğünüzü ve ne iş yaptığınızı söyleyebilir misiniz?
Do..LoopDo (Yap) komutu ile kuracağımız döngüler iki ayrı türde olabilir: bu döngü ile bir dizi komutu, bir koşul doğru iken veya doğru oluncaya kadar yaptırabiliriz. Bu yöntemlerden her biri iki ayrı şekilde yazılabilir. Bir koşul doğru iken bazı işlerin biteviye yapılmasını istiyorsak, Do While yöntemini kullanırız:
Do While koşul
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript koşul doğru olduğu sürece istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Do
koşul doğru iken yapılacak işler
Loop While koşul
Burada, Loop komutu şartın hâlâ doğru olup olmadığını sınar ve doğru ise verilen işleri yapar; artık değilse bir sonraki satıra geçer.
Döngünün bir şart gerçekleşinceye kadar bir işi yapmasını ise Do Until yöntemiyle sağlarız. Bu durumda döngü şöyle yazılır:
Do Until koşul
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop
Bu ifade ile VBScript koşul doğru oluncaya kadar istediğimiz işi yapacaktır. Buradaki Loop kelimesi, döngünün başa dönmesini sağlar. Bu yöntemden şu şekilde de yararlanabiliriz:
Do
koşul gerçekleşinceye kadar yapılacak işler
Loop Until koşul
Burada, Loop komutu şartın henüz gerçekleşip gerçekleşmediğini sınar ve henüz gerçekleşmemişse verilen işleri yapar; gerçekleşmişse bir sonraki satıra geçer.
Visual Basic metinlerinde bu döngüye verilen klasik örnek, bilgisayara yazı-tura attırmaktır! Biz de ASP sayfamıza yazı-tura attırabiliriz. Bunun için şu kodu yazın ve yazi-tura.asp adıyla kaydedin:
<% Option Explicit %>
<HTML>
<HEAD>
<TITLE>ASP ILE YAZI-TURA</TITLE>
<META http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">
<META http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">
</HEAD>
<BODY>
<H2>
<CENTER>
<%
Dim ParaAt, Yazi, Tura, Atis
Randomize
Yazi = 0
Tura = 0
Atis = 0
Do While Tura < 3
atis = Atis + 1
ParaAt = Int(Rnd * 2) + 1
If ParaAt = 1 Then
%>
Yazı!<P>
<%
Yazi = Yazi + 1
Else
%>
Tura!<P>
<%
Tura = Tura + 1
End If
Loop
%>
3 Tura getirebilmek için parayı <%=Atis%> kere atmak gerekti!
</HTML>
Bu kodda şu ana kadar karşımıza çıkmamış olan Randomize (Tesadüfî sayı bulma) Fonksiyonu’nun kullanıldığını görüyoruz.
Tesadüfî SayıBilgisayarın matematik işlemlerde, özellikle istatistik hesaplamalarla kullanılması tesadüfî (rastlantısal) sayı üretmeyi gerekli kılmıştı. Fakat daha sonra bilgisayar oyunları bu işlemi adeta zorunla hale getirdi. Rastlantısal sayı, bir dizide tekrar etmesi belirli bir düzene tabi olmayan sayı demektir. Bilgisayar yokken, tesadüfî sayı tabloları matematikçiler tarafından uzun uğraşlarla üretilirdi.
VBScript, bu amaçla Visual Basic’in Randomize ve Rnd komutlarını almıştır. Randomize, tesadüfî sayı üretme sürecini başlatır; Rnd da bu sayıyı size verir. Kodunuzda bir yerde Rnd kullanacaksınız, ondan önce bir yerlerde mutlaka Randomize komutunun yer alması gerekir. Bunun bir uygulaması şu olabilir:
<% OPTION EXPLICIT %>
<HTML>
<%
Dim TesadufiSayi
Randomize
TesadufiSayi = Rnd
%>
<%=TesadufiSayi%>
</HTML>
Bu dosyayı tesaduf.asp adıyla kaydedip çalıştırın; Browser’ın Yenile düğmesini her tıkladığınızda ekranda yeni bir sayı göreceksiniz. Bu sayıların rastlantısal olması, bir kere daha gelmeleri için hiç bir kural (örneğin her rakamın 123 kerede bir gelmesi veya 1 milyon 245 bin kerede bir gelmesi gibi) bulunmamasıdır. İşin tekniğini bilmek isterseniz, VBScript, her Rnd komutu icra edildiğinde bilgisayarın saatini öğrenir; içinden seçeceği bir rakamı son derece karmaşık bir formülden geçirerek size bir rakam verir. bu rakam daima 0 ile 1 arasında olur. “(Rnd*6)+1” formülü bize 1 ile 6 arasında (yani bir zarın değerlerinden her hangi biri), “(Rnd*13)+1” formülü ise 1 ile 13 arasında (yani bir iskambil destesindeki kağıt değerlerinden herhangi biri) bir değer verir. Fakat dikkat: bu değerler tam sayı değildir!
Programımızın bütün işlemi Do döngüsü bölümünde yapılıyor ve bilgisayarın bir tesadüfî sayı üretmesi esasına dayanıyor. Bunu Randomize ve Rnd fonksiyonları ile yapıyoruz. Rnd’un verdiği tesadüfî rakamı, iki ile çarpıyor ve çıkan sayıyı 1 ile topluyoruz; böylece ortaya 1’den büyük 3’den küçük bir kesirli rakam çıkmış oluyor (Neden?). Bu rakamı Int() fonksiyonundan geçirerek, kesirinden kurtarıyoruz.
Tam Sayı Elde Etmek için: Int ve RoundRnd fonksiyonu ile ilgili yukarıdaki örneği yaptıysanız, dönen sayının 0 ile 1 arasında, yani daima kesirli olduğunu görmüş olmalısınız. Bazen bizim sayfalarımızdaki hesaplamalar veya veritabanından alınan değerler de kesirli olabilir. Örneğin öğrencilerin not ortalamalarını hesaplattırırken VBScript size sonu gelmez kesirler verecektir. Oysa çoğu zaman bu rakamların ya yukarı “yuvarlanması”, ya da sadece tam sayı bölümü gerekir.
VBScript’te Int() fonksiyonu, bize bir sayının tam sayı bölümünü verir. Diyelim ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 123,234567 olsun.
Tamsayi = Int(KesirliSayi)
işleminden sonra Tamsayi değişkenin değeri 123 olur.
Fakat kimi zaman bir sayının kesirli bölümünü böyle bıçakla kesip atmak işimize gelmeyebilir. Round() fonksiyonu, kesirli bir sayıyı yukarı veya aşağı “yuvarlayarak” tam sayı haline getirir. Bu kez ki elimizdeki KesirliSayi değişkeninin değeri 5,6 olsun.
Tamsayi = Int(KesirliSayi)
işleminden sonra Tamsayi değişkenin değeri 6 olur. Kesirli sayı 56,2 ise, Round() fonksiyonu bize 56 değerini verir.
Programımız, elde ettiği ve Paraat değişkenine kaydettiği bu sayı 1 ise, Yazı gelmiş sayıyor; ve Browser Penceresine “Yazı!” yazıyor. Bu arada yapılan atış sayısını kaydettiğimiz Atis ve gelen tura sayısını tuttuğumuz Tura değişkenlerinin değeri bir arttırılıyor. ParaAt değişkeninin değeri başka bir şeyse (ne olabilir?), programımız bu kez tura geldiğine hükmediyor ve Browser penceresine “Tura!” yazıyor. Do döngüsü, Tura gelen atışların sayısı 3 oluncaya kadar devam ediyor. Çünkü Do döngüsünü While Tura < 3 (Tura 3’den az iken) deyimi ile çalıştırıyoruz. Ve program sonunda 3 tura gelinceye kadar kaç atış yaptığını yazıyor.
Bu ASP sayfası görüntülenirken Browser’ın Yenile düğmesini tıklarsanız, her seferinde Tura getirmek için farklı sayıda atış yapmak gerektiğini; aynı sayıda atış yapılsa bile turalarla yazıların yerinin değiştiğini göreceksiniz.
Anasayfa 